Od czego zacząć?
Musisz znaleźć miejsce dla swojego zagajnika. Z praktycznego punktu widzenia, najlepiej gdy jest to więcej niż kilka arów. 1 ha jest wystarczający do ogrzania domu o powierzchni użytkowej 200 m2. (Jak i domu kilku sąsiadów. Pomyśl o sprzedaży drewna! Zgodnie z polskim prawem drewno z plantacji to płody rolne opodatkowane już na etapie podatku rolnego, który i tak każdy posiadacz gruntu płaci, późniejsza sprzedaż surowca nie generuje już żadnych obciążeń podatkowych). Należy również wziąć pod uwagę sposób w jaki chcemy przeprowadzać zbiór. Jeśli plantację zakładamy z myślą o własnych potrzebach a zbiór będziemy przeprowadzać na własną rękę (np. wycinać po 10-20 metrów przestrzennych drewna rocznie) to wtedy nie musimy przejmować się jej wielkością. Może to być np. kilka mniejszych działek. Natomiast jeśli myślimy o sprzedaży drewna dla przemysłu, wtedy warto rozważyć zwiększenie skali. Firmy zajmujące się pozyskaniem drewna i jego przerobem na miejscu np. na zrębki, wybiorą w pierwszej kolejności działkę 4 ha, 6 ha lub 10 ha, natomiast na działkę 1 ha trudniej będzie znaleźć chętnego i koszty jednostkowe również będą większe.
Gleba – podstawa sukcesu
Dobrą decyzją jest sprawdzenie gleby na której będziesz sadził topolę japońską pod kątem pH i zawartości składników potrzebnych do rozwoju. Znajdź najbliższą Okręgową Stację Chemiczno-Rolniczą Spis wszystkich dostępny jest tutaj. Na stronie swojej stacji znajdziesz instrukcję jak pobierać próbki. Koszt standardowego badania na odczyn pH i składniki pokarmowe to około 20 zł. Koszt niski, wiedza bezcenna.
Topola japońska najlepiej rośnie na glebach o odczynie od 5.0 – 7.5 i średniej bądź wysokiej zawartości składników pokarmowych. Decyzja o ewentualnym wapnowaniu (w celu podniesienia poziomu pH), lub nawożeniu należy oczywiście do Ciebie. Jeśli pole jest zdegradowane rabunkową gospodarką rolną (zakwaszone, wyjałowione) możesz oczywiście podjąć decyzję o zastosowaniu wapna i/lub nawozów. Jednak kluczową kwestią jest sama struktura gleby oraz dostępność wody. Topola może dobrze rosnąć zarówna na piasku, jak i glinie. Ważne jest aby przy sporej dostępności wody (poziom wód gruntowych na ok. 1 m) był również zapewniony dobry naturalny drenaż.
Jedną z najważniejszych kwestii w uprawie topoli jest poziom dostępności wody. Naturalnie topola występuje w obniżeniach terenu, dorzeczach i terenach podmokłych. Na takich działkach należy spodziewać się największych przyrostów. Jednak co za dużo, to niezdrowo, topola jest w stanie przetrwać zalewanie (utrzymywanie się wody na powierzchni gleby) do maksymalnie 2-3 tygodni w ciągu roku.
Ostatnim krokiem przed sadzeniem jest uprawa gleby. Najlepiej wykorzystać do tego typowe maszyny rolnicze. Głębsza orka, a zaraz po niej przejazd agregatem uprawowym lub kultywatorem zazwyczaj wystarczają. Można wykonać również głęboszowanie. Takie przygotowanie polecamy jeśli zakupiłeś sadzonki o długości 20cm. Umieszcza się je w glebie praktycznie na całej długości. W pierwszym roku trzeba bardzo uważać na chwasty, żeby nie zagłuszyły Twojej plantacji.
Zagajnik z punktu widzenia polskiego prawa (Stan prawny: sierpień 2023)
Polskie prawo jest dosyć w ubogie w przepisy dotyczące zagajników. Ustawa o ochronie przyrody definiuje plantację jako uprawę drzew lub krzewów o zwartej powierzchni co najmniej 0,1 ha, (10 arów), założoną w celu produkcyjnym. Taka plantacja zwolniona jest z przepisów dot. wycinki drzew. Nie trzeba ubiegać się o pozwolenie. Warto w tym miejscu wspomnieć także, że usuwanie samosiejek drzew na nieużytkach, w celu przywrócenia na nich działalności rolniczej, także zwolnione jest z obowiązku uzyskania zezwolenia. Natomiast Rozporządzenie Ministra Rolnictwa z dnia 6 marca 2015 roku, stanowi, jak długa może być jedna rotacja w naszym zagajniku. Dla topoli czas ten określono na 8 lat. Dotyczy to wyłącznie możliwości pobierania rolniczych dopłat bezpośrednich.
UWAGA! Od 2023 roku, w świetle nowej ustawy o Planie Strategicznym dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023–2027 wprowadzono nowe wymagania dotyczące ilości sadzonek w przeliczeniu na 1 ha:
a) wierzba (Salix sp.) o minimalnej obsadzie wynoszącej 10 000 na hektar i maksymalnym cyklu zbioru wynoszącym 8 lat,
b) topola (Populus sp.) o minimalnej obsadzie wynoszącej 6500 na hektar i maksymalnym cyklu zbioru wynoszącym 8 lat,
c) brzoza (Betula sp.) o minimalnej obsadzie wynoszącej 10 000 na hektar i maksymalnym cyklu zbioru wynoszącym 10 lat
– których korzenie lub podstawy łodyg pozostają w glebie po zbiorach, z których w następnym sezonie wyrastają nowe pędy.
Analogicznie więc na 0,5 ha potrzebujemy użyć 3250 sadzonek, na 0,25 ha – 1625 sadzonek itd. Dopłaty bezpośrednie przysługują nam 8 lat po posadzeniu. Po tym czasie, plantację należy ściąć, jeśli chcemy nadal ubiegać się o dopłaty. (Dopłaty przysługują rolnikom zarejestrowanym w ARiMR. Od 2023 roku jest to wyłącznie podstawowa dopłata + dopłata redystrybucyjna, bez ekoschematów czyli około 700 zł/ha/rok co daje w świetle dzisiejszego prawa 5 600 zł/cykl 8 lat). Nic nie stoi na przeszkodzie, żeby drzewa rosły dalej, nie można wtedy tylko pobierać dopłat. Jeśli dopłat w ogóle nie bierzemy pod uwagę, wtedy oczywiście nie obowiązują nas żadne z powyższych kryteriów.
Przygotowanie stanowiska pod plantację
1. Grunt orny w dobrej kulturze – tutaj sytuacja jest najprostsza. Mamy możliwość użycia sadzonek o długości 20cm i sadzenia mechanicznego. Wapno można wysiać przed sadzeniem, mieszając z glebą za pomocą kultywatora lub agregatu. Odchwaszczanie także nie sprawa problemu i można go wykonać typowym sprzętem rolniczym. Najlepiej jednak wykonać oprysk herbicydem doglebowym zaraz po sadzeniu. Więcej informacji w zakładce „Pielęgnacja”.
2. Łąki i nieużytki (jeśli chcemy aby nimi pozostały) – tutaj w grę wchodzą tylko sadzonki o długości 150cm i 60cm. Sadzenie wykonuje się ręcznie, dokładnie „przyklepując” wokół każdą zasadzoną sadzonkę tak, aby do strefy korzeniowej nie dostawało się powietrze. Zazwyczaj takie uprawy nie wymagają specjalnej troski. W zamian niestety przyrosty są mniejsze bo gęsta darń i zarośla kradną nieco światła i substancji odżywczych.
3. Łąki i nieużytki (do rekultywacji) – jeśli chcemy przywrócić do użytkowania ugorowane grunty trzeba zabrać się za to rok przed założeniem plantacji. Najlepiej – latem. Usuwamy ewentualne zarośla, po czym wykonujemy oprysk preparatem na bazie glifosatu, np. Roundup w maksymalnej dawce. Po 2-3 tygodniach, najlepiej dwukrotnie, rozedrzeć darń przy pomocy brony talerzowej lub kultywatora. Wczesną jesienią wykonać głęboką orkę. Wiosną, ewentualnie wysiać wapno i uprawić glebę typowo przedsiewnie. Na dobrze uprawionej glebie można sadzić wtedy sadzonki o długości 20cm. (Rekomendowane do dużych powierzchni.). Tutaj również warto wykonać oprysk herbicydem doglebowym po posadzeniu.
Technika sadzenia
Samo sadzenie jest czynnością prostą, lecz niezwykle pracochłonną. Kiedy sadzimy 6 600 sztuk sadzonek na jeden hektar może to zająć nawet 10 roboczogodzin 4-osobowej ekipie. W przypadku sadzonek 20 cm, umieszczamy je prawie na całej długości w glebie. Mogą wystawać ponad poziom gruntu 1-2 cm. 60cm i 150cm sadzimy na głębokość od 20 do 40 cm a nawet głębiej, w zależności od naszych możliwości. Zazwyczaj im głębiej, tym lepiej. W Hiszpanii, na terenach wybitnie suchych, do sadzenia wykorzystuje się często koparki, które wykopują doły do poziomu wód gruntowych. Sadzonki, o długości dochodzącej do 4m – 6m umieszcza się bezpośrednio w wodzie, przez co w późniejszym czasie drzewom nie zagraża susza. Niezwykle ważne jest odpowiednie dociśnięcie gleby wokół sadzonki, zapobiega to nadmiernej utracie wody.
Ile sadzonek na 1 hektar?
Więźba, jaką zastosujemy, wiążę się nieodzownie z przeznaczeniem plonu naszej plantacji.
Zastosowana więźba zależy od wielu czynników. Przede wszystkim od kształtu działki, przeznaczenia drewna, a także używanych maszyn do pielęgnacji plantacji. Zazwyczaj liczba ta waha się od 3 000 sztuk do 10 000 sztuk na hektar. Od nasadzeń na kłody, po gęste nasadzenia na zrębki. Jest to odpowiednio:
Kłody (Zbiór co 7-8 lat) Średnice dolne: powyżej 20cm – 2,5 m między rzędami i 1,2 m w rzędzie – ok. 3 300 szt/ha
Zrębki (Zbiór co 4-5 lat) Średnice dolne: 10 – 15 cm – 2,3 m między rzędami i 0,8 m w rzędzie – ok. 5 400 szt/ha
Zrębki (Zbiór co 2-3 lata) Średnice dolne do 10 cm – 1,9 m między rzędami i 0,5 m w rzędzie – ok. 10 500 szt/ha
Generalnie stosuje się zasadę, że im dłuższa rotacja, tym mniej sadzonek na 1 ha. Jeśli planujemy zagajnik utrzymywać 10-12 lat (średnica u podstawy nawet powyżej 35 cm) to wtedy czeka nas jeszcze jedna przecinka, tak żeby finalnie na 1 ha znalazło się około 1200 – 1400 drzew.
Oczywiście należy też pamiętać o wytycznych z punktu widzenia pobierania dopłat (informacja w punkcie: Zagajnik z punktu widzenia polskiego prawa)
