Uprawy plantacyjne drzew szybko rosnących stanowią na świecie około 7% ogólnej powierzchni lasów. Dostarczają przy tym już 33% całkowitej podaży drewna. Jednym z najczęściej uprawianych gatunków jest topola. Zwykle w rotacji od pięciu do piętnastu lat. Od słonecznej Kastylii, przez włoską dolinę Padu, chińskie tereny zagrożone pustynnieniem oraz kanadyjską tajgę. Topola toleruje bardzo trudne warunki klimatyczne. Spójrzmy jak wygląda jej uprawa w różnych częściach świata.
Słowacja
Podając zagraniczny przykład w dyskusji na temat zasadności uprawy topoli w krótkiej rotacji, często pada kontrargument: „ale przecież to inny klimat” lub „ale to są inne realia”. Ciężko o bardziej zbliżone realia klimatyczne i „polityczne” niż właśnie Słowacja. W naszej ocenie jest to najlepiej udokumentowane przedsięweźcie związane z uprawą topoli w Europie, być może także na świecie. Ale skupmy się na samym projekcie. Sprawcą całego zamieszania jest dobrze znana wszystkim szwedzka IKEA, która postanowiła na słowackich marginalnych gruntach rolnych założyć 4 000 ha plantacji, aby finalnie 30% drewna w fabryce w Malacky pochodziło z zagajników topoli. Oczywiście firma nie robi tego sama, tylko we współpracy ze słowackimi rolnikami. Cały projekt wystartował w 2015 roku, do tej pory (grudzień 2023), udało się założyć plantacje na ponad 1500 ha. Jak można przeczytać w jednym ze sprawozdań; celem IKEA jest opłacalna produkcja drewna wykorzystywanego do produkcji w fabryce Malacky oraz współpraca z lokalnymi rolnikami i innymi podmiotami. Oczywiście, poza tą całą korpo – gadką interesują nas liczby. Z raportu wynika, że średni przyrost roczny na 1 ha wynosi od 15 do 16 m3 drewna. Ze szczegółami można zapoznać się w tabeli poniżej.
Rzućmy okiem na same plantacje. Jak czytamy w raporcie, rotacja wynosi od 5 do 8 lat. Na jednym hektarze sadzi się około 1 660 szt drzew. Celem są 4 cykle zbioru. Po tym czasie następuje rekultywacja i pole jest gotowe do tradycyjnej uprawy rolnej. Pod plantacje na Słowacji wykorzystuje się gleby najniższych klas. W Polsce odpowiednikami są klasa V i VI. Główne wymagania przed założeniem plantacji to wykonanie badań laboratoryjnych, sprawdzenie dostępności wody oraz w późniejszym czasie głęboka orka, uprawa przedsiewna oraz samo sadzenie, najwcześniej w marcu. Do zakładania zagajników wykorzystywane są sadzonki długie, od 1,7 m do 2 m. Sadzi się je na głębokość od 40cm do 120cm, w zależności od warunków glebowych. Opryski dozwolone na drodze wyjątku (wiadomo – duża odpowiedzialność dużego biznesu 🙂 ), ale przyznajmy szczerze, w przypadku dłuższych sadzonek, opryski rzadko są niezbędne. W lepszej kondycji zazwyczaj jest gleba na której coś rośnie. I to tyle jeśli chodzi o teorię. Docelowym produktem takiej plantacji w cyklu od 5 do 8 lat są kłody o długości 4 metrów, średnica minimalna dolna 15 cm, minimalna górna 7 cm. I tutaj kolejna ciekawa pozycja: ok. 45% masy drzewnej w momencie zbioru to kłody, natomiast 55% to gałęzie i pnie niespełniające norm, które w postaci zrębków trafią do płyt drewnopochodnych. Co ciekawe, firma IKEA deklaruje także zagospodarowanie korzeni drzew po rekultywacji. Rozdrobniona karpina także trafi do płyt meblowych.
Na uwagę zasługuje także fakt rozwiązania wielu problemów występujących przy wycince. Tradycyjne harvestery dokonują okrzesywania w miejscu ścinki. IKEA proponuje ( i praktykuje), inne rozwiązanie. Drzewa są wycinane, następnie drzewa w całości zwozi się w jedno miejsce z dobrym dostępem do drogi. Dopiero tam pozyskiwane są kłody. Kłody wywozi się do fabryki a resztki „pożniwne” trafiają na rębak i przyczepy typu ruchoma podłoga. IKEA zaznacza także, że powoli obserwujemy odejście od typowej idei zagajnika „na biomasę” gdzie zbiory dokonywane są co 2-3 lata. Oczywiście, dla ciepłowni, lub elektrowni taki sposób pozostaje jak najbardziej w porządku, natomiast dla producenta płyt drewnopochodnych w takim materiale jest zbyt dużo kory. W przypadku plantacji o cyklu 5-8 lat mamy tej kory już znacznie mniej i materiał jest bardziej odpowiedni do takiego wykorzystania. Film demonstracyjny z wycinki na Słowacji w Skalicy w 2020 roku można zobaczyć poniżej.
Czechy
W Czechach nie mamy do czynienia z tak zorganizowanym procesem powstawania plantacji jak w przypadku Słowacji, co nie oznacza, że w tym kraju ich nie ma. Wręcz przeciwnie. Swego czasu u naszych południowych sąsiadów powstawało tyle plantacji, że ograniczono ich powstawanie na drodze prawnej. I tak dziś, aby w Czechach posadzić zagajnik, należy udać się do kilku urzędów, skompletować kilka dokumentów itd. W 2015 roku w Czechach mieliśmy 1500 ha plantacji topoli. Od tego czasu, ze względu na zbyt duże utrudnienia w ich zakładaniu, ta liczba zbytnio się nie zwiększyła. Znakomita większość tych plantacji zaspokajała potrzeby opałowe ich właścicieli. A skoro Czechy i drewno – to na myśl przychodzi firma ATMOS – renomowany producent kotłów do zgazowania drewna.